تاریکی که عمیق‌تر می‌شود – چهار سال سرکوب آموزشی
تصور کنید کشوری که در آن نیمی از جمعیت، نه تنها از دانشگاه و دبیرستان، بلکه حتی از خواندن قرآن و حدیث در مدارس دینی محروم می‌شود. افغانستان در سال ۲۰۲۵، تنها کشور جهان است که دخترانش را به طور سیستماتیک از هر شکلی از آموزش – مدرن یا مذهبی – دور نگه می‌دارد. از ۱۵ اوت ۲۰۲۱، زمانی که طالبان کابل را فتح کردند، این گروه افراطی گام‌به‌گام درهای دانش را به روی ۲.۲ میلیون دختر بسته‌اند: ابتدا ممنوعیت دبیرستان برای دختران بالای کلاس ششم، سپس دانشگاه‌ها، و حالا حتی مدارس دینی که خود طالبان آن‌ها را “راه حل اسلامی” می‌دانستند. این سیاست، نه یک محدودیت موقت، بلکه یک استراتژی بلندمدت برای حفظ قدرت است؛ جایی که دانش زنان به عنوان “تهدیدی برای ایمان” تلقی می‌شود.
در هفته‌های اخیر، ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر منزوی طالبان، در جلسه کابینه در قندهار دستوری صادر کرد که جهان را شوکه کرد: تعطیلی فوری تمام مدارس دینی دخترانه. دلیل؟ تدریس موضوعاتی مانند ریاضی، علوم و زبان‌ها در کنار دروس مذهبی – دانش‌هایی که هبت‌الله آن‌ها را “مسموم و خطرناک” برای دختران خواند. این فرمان، که توسط منابع نزدیک به طالبان به رسانه‌هایی مانند العربیه فاش شد، نشان‌دهنده ترس عمیق طالبان از “دانش پرسش‌گر” است. آن‌ها می‌دانند که یک دختر باسواد، نه تنها خانواده‌اش را توانمند می‌کند، بلکه کل ساختار ایدئولوژیک‌شان را به چالش می‌کشد. طبق گزارش سازمان ملل، این ممنوعیت‌ها تا کنون ۱.۴ میلیون دختر را از آموزش محروم کرده و نرخ بیکاری زنان جوان را به ۷۸ درصد رسانده – چهار برابر مردان.
اما این فقط نوک کوه یخ است. طالبان نه تنها آموزش را ممنوع کرده، بلکه کل جامعه را به عقب رانده‌اند: اقتصاد افغانستان، که پیش از ۲۰۲۱ بر پایه مشارکت زنان در آموزش و کار بنا شده بود، حالا در رکود عمیقی فرو رفته. گزارش‌های سازمان ملل هشدار می‌دهند که بدون آموزش زنان، تولید ناخالص داخلی کشور تا ۳۰ درصد کاهش خواهد یافت، و چرخه فقر و خشونت ادامه می‌یابد.
توجیهات طالبان – ایدئولوژی یا ترس از تغییر؟
طالبان همیشه ادعا کرده‌اند که ممنوعیت آموزش دختران ریشه در “اسلام ناب” دارد. آن‌ها می‌گویند اختلاط جنسیتی، عدم رعایت حجاب کامل، و “تأثیرات غربی” بر آموزش، دختران را از “راه راست” دور می‌کند. برای مثال، در سال ۲۰۲۲، سخنگوی طالبان توضیح داد که زنان از دانشگاه محروم می‌مانند چون “لباس‌شان مطابق شریعت نیست” – حتی اگر حجاب کامل رعایت شود. هبت‌الله اخیراً تأکید کرد که مدارس دینی باید “خالصانه مذهبی” باشند، بدون هیچ عنصری از علوم مدرن، زیرا این دانش‌ها “دختران را به فساد می‌کشاند”.
اما منتقدان، از جمله علمای اسلامی و فعالان حقوق بشر، این توجیهات را “تحریف ایدئولوژیک” می‌دانند. طبق فتواهای علمای برجسته، اسلام نه تنها آموزش زنان را تشویق می‌کند، بلکه آن را واجب می‌شمارد – بدون محدودیت جنسیتی. کنفرانس بین‌المللی اسلامی در مورد آموزش دختران در ژانویه ۲۰۲۵، سندی تاریخی صادر کرد که تأکید می‌کند: “در اسلام، دختران حق آموزش در همه سطوح را دارند، دقیقاً مانند مردان.” حتی درون طالبان، شکاف‌هایی وجود دارد: سرتاج احمد ستانکزی، معاون وزیر خارجه، در ژانویه ۲۰۲۵، ممنوعیت را “ظالمانه و خلاف حقوق ۲۰ میلیون دختر افغان” خواند و خواستار بازگشایی فوری مدارس شد. این تناقضات، نشان‌دهنده این است که سیاست طالبان بیشتر از ترس از “زنان مستقل” ناشی می‌شود تا اصول مذهبی واقعی.
از سوی دیگر، حامیان طالبان در شبکه‌های اجتماعی مانند X، این اقدامات را “حفظ فرهنگ اسلامی” می‌دانند. یک پست اخیر ادعا می‌کند که طالبان “مدارس جداگانه برای دختران می‌سازد” و آموزش غربی را رد می‌کند، اما این ادعاها با واقعیت‌های میدانی – مانند تعطیلی مدارس دینی – در تضاد است.
تأثیرات گسترده – از خانواده تا جهان
این ممنوعیت‌ها فراتر از کلاس درس می‌روند و کل جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در سطح خانواده، دختران محروم از آموزش، به ازدواج‌های اجباری و زودهنگام روی می‌آورند؛ نرخ ازدواج کودکان در افغانستان از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ دو برابر شده. مادرانی بی‌سواد نمی‌توانند فرزندان‌شان را تربیت کنند، و این چرخه جهل را perpetuates می‌کند. از نظر اقتصادی، گزارش UN Women نشان می‌دهد که ۸۰ درصد زنان جوان از آموزش، کار یا مهارت‌آموزی محروم‌اند، که منجر به افزایش فقر و مهاجرت شده – بیش از ۱ میلیون افغان از ۲۰۲۱ آواره شده‌اند.
در سطح بین‌المللی، این سیاست‌ها افغانستان را منزوی کرده. سازمان ملل و عفو بین‌الملل آن را “جنایت علیه بشریت” می‌دانند، و کمک‌های خارجی را کاهش داده‌اند. مالالا یوسف‌زی، برنده نوبل، در پست اخیرش در اینستاگرام نوشت: “چهار سال است که طالبان دختران را از مدرسه دور نگه می‌دارند – این نه اسلام، بلکه تاریکی است.” حتی گزارش Human Rights Watch در ۲۰۲۵ هشدار می‌دهد که این سرکوب، آینده افغانستان را نابود می‌کند و نسل جدیدی از جنگجویان بی‌فکر تربیت می‌کند.
داستان‌های مقاومت – شعله‌های امید در تاریکی
با وجود این سرکوب، دختران افغان تسلیم نشده‌اند. در کابل و هرات، کلاس‌های مخفی با حضور صدها دختر برگزار می‌شود، جایی که معلمان داوطلب ریاضی و علوم را در خانه‌ها تدریس می‌کنند. ابتکاراتی مانند “آموزش آنلاین” از طریق اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های جهانی، هزاران دختر را به دانش متصل کرده. یک فعال افغان در X نوشت: “طالبان مدارس را بستند، اما ما در خانه‌ها کلاس می‌گذاریم – دانش را نمی‌توان خاموش کرد.”
سازمان‌هایی مانند Malala Fund و UN Women، با حمایت از فعالان زن افغان، شبکه‌های زیرزمینی ساخته‌اند. گزارش CNN از آگوست ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که علی‌رغم تعطیلی‌های اخیر، مدارس دینی پنهان در حاشیه کابل همچنان فعال‌اند و دختران با حجاب کامل، اما با اشتیاق، درس می‌خوانند. یک پست viral در X از یلدا حکیم، مجری BBC، شمارش معکوس می‌کند: “۱۲۰۳ روز از ممنوعیت آموزش دختران گذشته – اما مبارزه ادامه دارد. #LetAfghanGirlsLearn”
جمع بندی: افق‌های آینده – آیا تغییر ممکن است؟
تعطیلی مدارس دینی، ضربه‌ای تازه است، اما همزمان فرصتی برای تمرکز بر آموزش‌های جایگزین ایجاد کرده. گزارش‌های اخیر از شکاف داخلی در طالبان حکایت دارد: رهبرانی مانند ستانکزی علناً مخالفت کرده‌اند، و فشارهای بین‌المللی – از جمله تحریم‌های اقتصادی – ممکن است آن‌ها را وادار به عقب‌نشینی کند. تاریخ نشان داده که سرکوب دانش، پایدار نیست؛ مالالا زنده ماند، و دختران افغان هم خواهند ایستاد.
در نهایت، این نبرد طالبان نه با آموزش، بلکه با آزادی زنان است. افغانستان نیاز به نسلی دارد که بسازد، نه نابود کند. جهان باید صدای دختران را بشنود – قبل از اینکه تاریکی کامل شود. طالبان می‌توانند درها را ببندند، اما نمی‌توانند رویاها را بکشند.
